ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ: ΕΝΑ ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ:
ΕΝΑ ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Του Νίκου Στέλγια
Περιοδικό "Κ" - Καθημερινή 3/10/2010

Χρόνια πριν, όταν ακόμη η Κωνσταντινούπολη ζούσε σε αυτοκρατορικούς ρυθμούς η συνολική εικόνα των ελληνικών σχολείων της βασιλεύουσας ήταν πολύ διαφορετική. Στα χρόνια που τα Βαλκάνια, η Μικρή Ασία και οι αραβικές κτήσεις τροφοδοτούσαν με ανθρώπινο δυναμικό και ύλη το κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα ελληνικά σχολεία ήταν το καμάρι της Κωνσταντινούπολης. Κάποια από αυτά, κατά την περίφημη περίοδο του Τανζιμάτ, δηλαδή των μεταρρυθμίσεων του 19ου αιώνα, συγκαταλέγονταν μεταξύ των καλύτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Ευρώπης. Εκείνη την περίοδο, η Σορβόννη άνοιγε τις πύλες της για να δεχθεί μαθήτριες από το Ζάππειο Λύκειο. Το ίδιο ίσχυε και στην περίπτωση της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Με έδρα το Φανάρι, η Μεγάλη Σχολή τροφοδοτούσε την αυτοκρατορική ιντελιγκέντσια με νέα μυαλά. Το Ζωγράφειο Λύκειο ανταγωνιζόταν την Μεγάλη Σχολή καθώς επίσης και τα καλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ελλάδος και της Ευρώπης.

Για τα μεσαία και τα κατώτερα στρώματα της Ρωμιοσύνης, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κωνσταντινούπολης αποτελούσαν ονειρικό προορισμό για την νεολαία του γένους. Στα τέλη του 19ου αιώνα, τα παράλια του Βοσπόρου, το κέντρο της Κωνσταντινούπολης και η Χαλκηδόνα, καθώς και στις αρχές του 20ου αιώνα, τα Πριγκιπόνησσα, είχαν κατακλυστεί στην κυριολεξία από ελληνορθόδοξα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στα μέσα του 20ου αιώνα τα ελληνορθόδοξα εκπαιδευτικά ιδρύματα είχαν χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες. Αυτά τα ιδρύματα συνέχισαν να εκπαιδεύουν την διανόηση της Ρωμιοσύνης μέχρι τον εκτροχιασμό του Κυπριακού Ζητήματος και τον σταδιακό διωγμό των Ρωμιών της Πόλης. Τότε συντελέσθηκε η παρακμή της ρωμαίικης παιδείας στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα παραμένουν σε λειτουργία ελάχιστα ιδρύματα και ο συνολικός αριθμός των ορθόδοξων μαθητών αγγίζει μόλις τους 250. Το αυτοκρατορικό παρελθόν είναι πλέον μια νοσταλγική ανάμνηση…

Τάξεις και τμήματα με δυο μαθητές, σιωπηλά τείχη…

Ο δεκαεπτάχρονος μαθητής του Ζαππείου Λυκείου καταβάλλει προσπάθειες για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τις εκπαιδευτικής ύλης που προβλέπεται από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Τουρκίας. Στο τμήμα του έχει για παρέα έναν και μόνο συμμαθητή. Τα μαθήματα γίνονται σε μια μεγάλη αίθουσα όπου ο δάσκαλος αντικρίζει καθημερινά τα άδεια θρανία και τους δυο μαθητές. Η μελαγχολία είναι αποπνικτική. «Είναι πολύ δύσκολο να μην έχεις μια παρέα, με την οποία θα μπορούσες να μοιραστείς όμορφες, νεανικές στιγμές. Δεν έχω ένα φίλο με τον οποίο θα μπορούσα να μοιραστώ ευχάριστες στιγμές, συζητώντας για την τεχνολογία ή το φλερτάρισμα. Έχω μόνο έναν συμμαθητή και όταν εκείνος απουσιάζει, τα μαθήματα δεν γίνονται», τονίζει χαρακτηριστικά ο δεκαεπτάχρονος μαθητής.

Σήμερα οι άδειες τάξεις είναι η πικρή πραγματικότητα των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κωνσταντινούπολης. Κατά την δεκαετία 90΄, με στόχο την ανατροπή της όλης κατάστασης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έλαβε μια πρωτοβουλία στρατηγικής σημασίας. Έστρεψε το βλέμμα του στους ορθόδοξους κατοίκους της Αντιόχειας και των περίχωρων της. Το Φανάρι κατέβαλλε ιδιαίτερες προσπάθειες ώστε να ενταχθούν στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Πόλης, μαθητές ορθόδοξοι μεν στο θρήσκευμα αλλά με μητρική τους γλώσσα τα αραβικά. Η θρησκευτική ηγεσία πίστευε ότι οι δεσμοί της ορθοδοξίας μπορούσαν να γεμίσουν τις άδειες τάξεις των σχολείων της Πόλης. Μια δεκαετία μετά, τα αποτελέσματα του συγκεκριμένου εγχειρήματος χαρακτηρίζονται ως αμφιλεγόμενα. Ο ρυθμός ένταξης των αραβόφωνων μαθητών στα ελληνικά σχολεία δεν ήταν ο αναμενόμενος και για αυτό δεν επέφερε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Επιπλέον η συγκεκριμένη ένταξη έφερε στο προσκήνιο το πρόβλημα της ποιοτικής εκπαίδευσης το οποίο αντιμετωπίζουν σήμερα τα ελληνικά σχολεία της Πόλης.

«Η ειδοποίηση δεν γράφεται ως ηδοπίηση;»

Μια από τις έμπειρες δασκάλες της Ρωμιοσύνης συνηθίζει να διηγείται μια χαρακτηριστική εμπειρία από την θητεία της στην εκπαίδευση. Ένα πρωί, ένας από τους μαθητές της, κυριευμένος από άγχος, ζήτησε την βοήθεια της. Σε λίγες εβδομάδες πλησίαζαν οι ειδικές πανελλήνιες εξετάσεις για τους μαθητές της Κωνσταντινούπολης και του εξωτερικού και ο μαθητής δεν γνώριζε πώς γραφόταν η λέξη «ειδοποίηση». Είχε αμφιβολίες για το αν η ηδοπίηση που είχε γράψει, ήταν πράγματι η γραμματικά ορθή λέξη «ειδοποίηση» την οποία εννοούσε στο γραπτό του.
Η παραπάνω μικρή ιστορία ρίχνει φως στο σύγχρονο ποιοτικό επίπεδο των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κωνσταντινούπολης. Το επίπεδο της ελληνικής παιδείας απέχει πολύ από το αντίστοιχο των ελληνικών και κυπριακών σχολείων. Και αυτό οφείλεται κυρίως στις μειωμένες ώρες διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας. Τα ελληνικά σχολεία της Πόλης είναι αναγκασμένα να ακολουθήσουν το πρόγραμμα που ορίζει η Άγκυρα και το συγκεκριμένο πρόγραμμα δεν αφήνει πολλά περιθώρια για εμβάθυνση και εντρύφηση στην ελληνική παιδεία και κουλτούρα. Επιπροσθέτως, η νεολαία της Ρωμιοσύνης έχει επικεντρωμένο το ενδιαφέρον της στην καθημερινότητα της Τουρκίας και αδιαφορεί για τα δρώμενα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τα εν λόγω γεγονότα σε συνδυασμό με τις συντηρητικές, κοντόφθαλμες και αναποτελεσματικές πολιτικές της ηγεσίας της κοινότητας και των ελληνικών αρχών, οδηγούν τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα στην ταχύτατη απομάκρυνση από το ένδοξο οθωμανικό, αυτοκρατορικό παρελθόν και στην μετατροπή τους σε ένα νοσταλγικό στοιχείο της ανατολίτικης μνήμης…