We need a new reading... A new reading of 1917...

Tuesday, January 25, 2011

Το ταξίδι του καφέ στην Oθωμανική Aυτοκρατορία

Τουρκικός, αραβικός, ελληνικός, κυπριακός, λιβανέζικος καφές… Επί έναν αιώνα οι κάτοικοι της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου δίνουν «ιστορικές μάχες», για να διεκδικήσουν το ένδοξο ρόφημα, τον καφέ. Μια διαδρομή γεμάτη γεύσεις και αρώματα, συνυφασμένη με την ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η ιστορία ξεκίνησε σε ένα χωριό της Αιθιοπίας κατά τον Μεσαίωνα. Στα βάθη αυτής της αφρικανικής χώρας, σε ένα χωριό που ονομάζεται «Κάφφα», οι ντόπιοι ανακάλυψαν μια ρίζα φυτού με «μαγικές» ιδιότητες. Οι γείτονές τους, οι κάτοικοι της Υεμένης, εισήγαγαν στη χώρα τους τη μεγάλη ανακάλυψη των κατοίκων της Αιθιοπίας γύρω στα τέλη του 15ου αι. και στις αρχές του 16ου αι. Οι νέοι καλλιεργητές ονόμασαν τη ρίζα «kahveh», που σημαίνει «διεγερτικό» στην τοπική διάλεκτο. Αρχικά, οι κάτοικοι της Υεμένης χρησιμοποίησαν τη ρίζα για φαρμακευτικούς σκοπούς. Στη συνέχεια, όμως, «ανακάλυψαν» και την παραδεισένια γεύση του ως ποτού.

Η φήμη του καφέ έφτασε σύντομα στις δυο ιερές πόλεις του Ισλάμ, στη Μέκκα και στη Μεδίνα και στα αυτιά του Οθωμανού διοικητή της Υεμένης, Οζντεμίρ Πασά. Ο εν λόγω πασάς, επιθυμώντας να ευχαριστήσει τον σουλτάνο του, γέμισε ένα καράβι με σάκους, γεμάτους καφέ και το έστειλε στην Πόλη των πόλεων, στην Κωνσταντινούπολη. Γύρω στα μέσα του 16ου αιώνα, ο καφές έκανε το ντεμπούτο του στα σαλόνια της Βασιλεύουσας και αμέσως απέκτησε πολλούς λάτρεις. Σταδιακά, η φήμη του ξεπέρασε τα τείχη της Κωνσταντινούπολης και διαδόθηκε σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία.

Στα χρόνια, λοιπόν, που οι Οθωμανοί πρωτογνωρίστηκαν με τον καφέ, δυο Σύριοι εμφανίστηκαν στην αγορά της Πόλης με μια σπουδαία ιδέα. Οι δυο φίλοι, ο Χιουκμ και ο Σεμς, άνοιξαν σε μια γειτονιά της πρωτεύουσας το πρώτο καφενείο στην ιστορία του καφέ. Σύντομα η ιδέα τους σημείωσε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Η οθωμανική διανόηση, η ελίτ τάξη και οι κάτοικοι της Πόλης άρχισαν να συρρέουν στο καφενείο των δύο Συρίων.
Το παράδειγμα των Συρίων ακολούθησαν και άλλα επιχειρηματικά μυαλά της οθωμανικής πρωτεύουσας, με αποτέλεσμα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα οι δρόμοι της Πόλης να πλημμυρίσουν από καφενεία. Όμως υπήρχε ένα σημείο που προβλημάτιζε έντονα τους Οθωμανούς ιθύνοντες. Εκτός από την ελίτ τάξη, τα νέα καφενεία έγιναν χώροι διασκέδασης και ανάπτυξης συζητήσεων κοινωνικού περιεχομένου για τους άνεργους νέους. Σε μια περίοδο που ο Οθωμανός αγρότης, αποκομμένος από τη γη του, αναζητούσε ένα καλύτερο μέλλον στις μεγάλες πόλεις της Αυτοκρατορίας, οι ιθύνοντες ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι για τον κίνδυνο που καιροφυλακτούσε στις «καπνισμένες» αίθουσες των νέων «κοινωνικών εστιών αντίστασης», με λίγα λόγια των καφενείων. Με βάση λοιπόν αυτόν τον κίνδυνο, επί βασιλείας των Μουράτ Γ΄, Σελίμ Δ΄ και Μουράτ Δ΄ (τέλη 16ου αιώνα-μέσα 17ου αιώνα), δρομολογήθηκε η απαγόρευση της λειτουργίας των καφενείων. Παράλληλα, όμως, η Υψηλή Πύλη, φροντίζοντας να μη διαταράξει το εμπόριο του καφέ, που γνώριζε ιστορική άνθιση εκείνη την περίοδο, ανακοίνωσε ότι «ο καφές μπορεί να καταναλωθεί ατομικά για λόγους βελτίωσης της υγείας των υπηκόων της».

Η απαγόρευση της λειτουργίας των καφενείων και η καταστροφή πλοίων που μετέφεραν φορτία καφέ στον Μαρμαρά από τις σουλτανικές αρχές, πέρασαν στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως μια «πικρή ανάμνηση», όσο ένας πικρός καφές μιας αδέξιας, πρωτάρας νοικοκυράς. Παρά τη συγκεκριμένη στάση της Υψηλής Πύλης ή ίσως και εξαιτίας της, οι υπήκοοι του σουλτάνου λάτρεψαν τον καφέ και τον διέδωσαν σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία. Μάλιστα, μια στιγμή απερισκεψίας των στρατευμάτων του σουλτάνου έγινε η αιτία να διαδοθεί ο καφές στην υπόλοιπη Ευρώπη. Όταν το 1683 οι οθωμανικές στρατιές γνώρισαν ταπεινωτική ήττα προ των πυλών της Βιέννης και ενώ τρέπονταν σε άτακτη φυγή, άφησαν πίσω τους σάκους γεμάτους καφέ.

Όταν λοιπόν οι στρατιώτες του αυστροουγγρικού στρατού ανακάλυψαν τους εν λόγω σάκους στο πεδίο της μάχης, αρχικά θεώρησαν ότι πρόκειται για τροφή ζώων. Όμως σύντομα ανακάλυψαν ότι οι σάκοι ήταν γεμάτοι από τον «οθωμανικό μαύρο χρυσό», τον καφέ. Έτσι, ο καφές ξεκίνησε τη διαδρομή του στην Ευρώπη. Στις αρχές αυτής της διαδρομής αξιοσημείωτο ρόλο για τη διάδοση του καφέ διαδραμάτισαν οι δημόσιες σχέσεις που διατηρούσε ο Οθωμανός πρέσβης στο Παρίσι, Σουλεϊμάν Αγά, με την εγχώρια υψηλή τάξη. Χάρη σε αυτόν τον άνδρα, οι εκλεκτές Γαλλίδες, εκτός από άλλες απαγορευμένες για την εποχή γεύσεις, γνώρισαν και τον καφέ.

Το 1871 ο Μεχμέτ Εφέντι στην Κωνσταντινούπολη συνέβαλε στην εμπορευματοποίηση του καφέ. Για πρώτη φορά στην ιστορία, ο συγκεκριμένος Οθωμανός έθεσε στη διάθεση των πελατών του έτοιμο για κατανάλωση καβουρντισμένο και αλεσμένο καφέ. Πριν από τον Μεχμέτ Εφέντι, οι ταλαίπωροι υπήκοοι του μεγάλου σουλτάνου ήταν υποχρεωμένοι να φροντίσουν προσωπικά για το καβούρντισμα και το άλεσμα του καφέ.

Τουρκικό… τσάι
Την περίοδο που ο Μεχμέτ Εφέντι πέρασε στην ιστορία με τη μεγάλη εμπορική επιτυχία του, η οθωμανική κυβέρνηση έστρεψε τα βλέμμα της στην αναπαραγωγή ενός φυτού, του τσαγιού. Έτσι, στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ού αι. έλαβαν χώρα πειραματισμοί καλλιέργειας τσαγιού στον οθωμανικό Καύκασο. Οι συγκεκριμένοι πειραματισμοί δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η Τουρκία χρειάστηκε να αναμένει το τέλος της Αυτοκρατορίας, για να μάθει το εγχώριο τσάι, το οποίο καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στη Ριζούπολη του Πόντου. Από τότε, το τσάι «απειλεί» την πρωτοκαθεδρία του καφέ στην κοινωνική ζωή της γειτονικής χώρας.

Η ιστορική… διαμάχη
Τουρκικός, αραβικός, ελληνικός, κυπριακός, λιβανέζικος καφές… Επί έναν αιώνα οι ένδοξοι κάτοικοι της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου δίνουν «ιστορικές μάχες», για να διεκδικήσουν το ένδοξο ρόφημα, τον καφέ. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι την περίοδο της διακυβέρνησης των Νεοτούρκων, αντιδρώντας στις κυβερνητικές πολιτικές, οι Άραβες της Συρίας και των περιχώρων της «βάπτισαν» τον καφέ «αραβικό» και ξεκίνησε το περίφημο αλαλούμ… Από την πλευρά τους, οι πολιτικοί επιστήμονες συμφωνούν ότι η διαμάχη για τον καφέ βρίσκεται σε συνάρτηση με την πορεία του έθνους-κράτους στα πρώην εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όπως και να ’χει, ένα είναι το σίγουρο… Ο καφές ήρθε για να κατακτήσει μια μεγάλη Αυτοκρατορία, την Οθωμανική. Πέντε αιώνες μετά την πρώτη είσοδό του στα εδάφη της Αυτοκρατορίας, ο καφές εξακολουθεί να απολαμβάνει την απόλυτη εξουσία του στα κοινωνικά δρώμενα του τόπου…

www.kathimerini.com.cy από το περιοδικό "Κ"

No comments:

Post a Comment