Αναλύοντας την επιτυχία του ΑΚΠ

Ημερομηνία: 16.11.2010 | 11:06
Αναλύοντας την επιτυχία του ΑΚΠ
Του Νίκου Στέλγια
www.kathimerini.com.cy

Η Τουρκία, η οποία φιλοδοξεί να γίνει πυρηνική δύναμη την επόμενη δεκαετία, θεωρεί την ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή της Κύπρου ως φυσικό χώρο δραστηριοποίησης του κεφαλαίου της…

Την προηγούμενη εβδομάδα, από αυτή τη στήλη επιχειρήσαμε να σκιαγραφήσουμε την πολιτική διαμάχη στην Τουρκία και το κοινωνικό της υπόβαθρο. Μιλήσαμε για τη διάσπαση της μεσαίας τάξης της Τουρκίας και τις διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές προσεγγίσεις. Όμως, το προσεκτικό μάτι του αναγνώστη της «Κ» μας πρόλαβε και διαμαρτυρήθηκε για την έλλειψη θεωρητικής και κυρίως κοινωνικής εμβάθυνσης στην ανάλυση αυτής της διαμάχης. Ακόμη, αναρωτήθηκε αν η ανάλυση μας χαρακτηρίζεται από ιδεολογική κατάχρηση ή όχι.

Ο προβληματισμός του αναγνώστη της «Κ» τιμά ιδιαίτερα την εφημερίδα. Δείχνει ότι οι αναγνώστες αναζητούν κριτική εμβάθυνση στα δρώμενα της νήσου και της υφηλίου. Ακόμη, βρίσκεται σε συμφωνία με την ανάγκη της Κύπρου να εμβαθύνει το πεδίο γνώσης της σχετικά με το μεγάλο ερωτηματικό που ακούει στο όνομα «Τουρκία» και «Τουρκοκύπριοι».

Ποιο το κοινωνικό και το πολιτικό υπόβαθρο της πολιτικής διαμάχης της Τουρκίας; Αυτό το ερώτημα θα πρέπει να επιχειρήσουμε να απαντήσουμε εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τη νέα εξωτερική πολιτική του κ. Νταβούτογλου και το μέλλον που επιφυλάσσει για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό Ζήτημα; Ποια μερίδα της τουρκικής κοινωνίας δίνει μάχη για να ελέγξει την κρατική δομή και τη μετάβαση της Τουρκίας στον προηγμένο καπιταλισμό;

Η διαμάχη για την καπιταλιστική ανάπτυξη και το σύγχρονο κράτος

Ογδόντα-επτά χρόνια πριν, μία μερίδα των μουσουλμάνων – τούρκων έμπορων, γαιοκτημόνων και γραφειοκρατών, πραγματοποίησαν τα πρώτα βήματα για την ανάπτυξη των κοινωνικοοικονομικών δομών της Τουρκικής Δημοκρατίας. Κατά την μετάβαση από την αυτοκρατορία στην δημοκρατία, η μουσουλμανική – τουρκική μεσαία τάξη (στρατιωτικοί γραφειοκράτες όπως ο Κεμάλ, ο Ινονού και διάφορα αστικά στοιχεία) και οι κοινωνικοί σύμμαχοι της (στοιχεία υπαίθρου όπως λ.χ. οι γαιοκτήμονες), έθεσαν υπό τον έλεγχο τους την κρατική εξουσία και τις οικονομικές δομές που μέχρι τότε έλεγχαν οι Έλληνες και Αρμένιοι της Μικρής Ασίας και της ανατολικής ενδοχώρας. Κατά τις δεκαετίας 20΄ και 30΄, αυτή η συμμαχία, επικράτησε στα αστικά κέντρα των δυτικών παραλίων και ανέπτυξε οργανικές σχέσεις με το δυτικό κεφάλαιο (αγγλικό, ιταλικό, γερμανικό κ.α.), κάνοντας έτσι τα πρώτα βήματα στην εκβιομηχάνιση των μεγάλων αστικών κέντρων της Τουρκίας. Μέσα από αυτά τα βήματα αναδείχθηκαν τα σύγχρονα μεγάλα κεφάλαια (Koç, Sabancı, Eczacıbaşı κ.ο.κ.) και για πολλούς η σύγχρονη «αριστοκρατία» της Τουρκίας. Αυτή η διαδικασία αλλαγής του πολιτικού και οικονομικού σκηνικού έρχεται να επισφραγίσει τα δυο βασικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου κεμαλικού κατεστημένου: Τον εκδυτικισμό, με τη μορφή της εισαγωγής και μίμησης του δυτικού τρόπου ζωής και την επιμονή στο ενιαίο, κοσμικό τουρκικό κράτος.
Η άνοδος των κοινωνικών εταίρων του κεμαλισμού επισκίασε το κοινωνικοοικονομικό στάτους μεγάλων μερίδων της τουρκικής κοινωνίας. Οι έμποροι, οι γαιοκτήμονες και οι καταστηματάρχες της ενδοχώρας, οι οποίοι διατηρούσαν αποστάσεις από το κεμαλικό κίνημα, διαπίστωσαν ότι η εκβιομηχάνιση επέφερε το ραγδαίο πλουτισμό μιας μικρής μόνο μερίδας του πληθυσμού, εις βάρος τους. Έτσι, ξεκινώντας από την δεκαετία 50΄, πέρασαν στην «αντεπίθεση». Ανέπτυξαν τη δική τους παραγωγική δραστηριότητα στην ενδοχώρα, σε συμμαχία με το αραβικό πετρελαιοδολάριο, και επωφελήθηκαν από το νατοϊκό και εγχώριο αντικομουνιστικό πλαίσιο των δεκαετιών 70΄ και 80΄, καθώς και από τα μέτρα του ΔΝΤ, που ήρθαν στις αρχές αυτής της δεκαετίας να απαντήσουν στην οικονομική πτώση της Τουρκίας (ελεύθερη αγορά, περιορισμός του κοινωνικοοικονομικού ρόλου του κράτους, φτηνό εργατικό δυναμικό, προσέλκυση ξένου κεφαλαίου), για να προωθήσουν τη δική τους οικονομική επικράτηση. Με αυτό τον τρόπο, οι μικρές κωμοπόλεις της Τουρκίας μετεξελίχθηκαν στα σύγχρονα μεγάλα αστικά κέντρα της Ανατολής (Προύσα, Κεσαρία, Σεβάστεια, Ικόνιο κ.α.) , από τα οποία αναδείχθηκαν οι νέες μερίδες της τουρκικής μεσαίας τάξης (οι υποστηρικτές του Ερντογάν όπως οι εταιρίες Albayrak, İpek, Taşyapı, Kiler, KC Group κ.α.). Την ίδια στιγμή, η νέα γενιά της μεσαίας τάξης ανέπτυξε πολιτική δράση και προχώρησε στην ίδρυση του ΑΚΠ το οποίο επικρατεί σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις μετά το 2002.

Σε αντίθεση με την πρώτη, κεμαλική μεσαία τάξη, η νέα γενιά της μεσαίας τάξης της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από: τη σημασία που αποδίδει στις θρησκευτικές, ισλαμικές αξίες, τον στόχο της συμμετοχής στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη διατηρώντας όλες τις επιλογές της ανοιχτές (δύση, Ασία και Αφρική) και την φιλελεύθερη ανάγνωση του ενιαίου, κοσμικού, τουρκικού χαρακτήρα της δημοκρατίας. Τη ίδια στιγμή, απευθύνεται στα οικονομικά ασθενέστερα στρώματα της κοινωνίας δίνοντας έμφαση στην αλληλοβοήθεια καθώς και στις διάφορες εθνικές και θρησκευτικές ομάδες της χώρας.

Από τη δική μας σκοπιά

Με βάση την παραπάνω οπτική γωνία μπορούμε να προχωρήσουμε σε δύο επισημάνσεις. Πρώτον, οι τελευταίες εξελίξεις στην γειτονική χώρα δείχνουν ότι οι δύο αναγνώσεις του ενιαίου, κοσμικού, τουρκικού χαρακτήρα της δημοκρατίας συνεχίζουν να είναι προβληματικές. Η κεμαλική μερίδα (το κεμαλικό κατεστημένο για πολλούς) και το ΑΚΠ εξακολουθούν να επιδιώκουν την χειραγώγηση των κατοίκων της Ανατολής, με βάση την αρχή της ανωτερότητας του τουρκικού στοιχείου. Δεύτερον, όπως παραδέχονται οι ίδιοι οι εκπρόσωποι του ΑΚΠ, η νέα εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, η οποία στηρίζεται στην επιθετική διπλωματία και στην ενδυνάμωση των ενόπλων δυνάμεων έτσι ώστε να προωθούνται τα τουρκικά συμφέροντα σε παγκόσμιο επίπεδο, εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κοινωνικής βάσης του κόμματος. Οι τελευταίες εξελίξεις μιλούν από μόνες τους και δείχνουν ότι η Τουρκία, η οποία φιλοδοξεί να γίνει πυρηνική δύναμη την επόμενη δεκαετία, θεωρεί την ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή της Κύπρου ως φυσικό χώρο δραστηριοποίησης του κεφαλαίου της…